Σε ηλικία 86 ετών πέθανε στη Βόρεια Καρολίνα η Μάγια Αγγέλου, μία από τις σπουδαιότερες αμερικανίδες ποιήτριες και συγγραφείς και μια από τις πιο ηχηρές φωνές της εποχής μας στον αγώνα ενάντια στον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις.
Η Αγγέλου άφησε την τελευταία της πνοή στο σπίτι της στο Γουίνστον της Βόρειας Καρολίνας. Τον θάνατό της ανακοίνωσε η ατζέντης της Ελενα Μπραν.
Προσωπικότητα ισχυρή, μη κατατάξιμη, σύμβολο των αγώνων των μαύρων για ίσα δικαιώματα (είχε συνεργαστεί με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζ. και τον Μάλκολμ Χ), η αφροαμερικανή δημιουργός από το Σεν Λιούις του Μισούρι υπήρξε από εκείνους που μπορούν να ισχυρίζονται ότι έχουν ζήσει περισσότερες από μία ζωές.
Γεννημένη το 1928, με το όνομα Μαργκερίτ Αν Τζόνσον, η Μάγια υπήρξε στα νεανικά της χρόνια από μαγείρισσα μέχρι πόρνη, δούλεψε ως χορεύτρια και περφόρμερ σε νάιτ κλαμπ, όπου άλλωστε γνώρισε τον άνδρα που της έδωσε το ελληνικό της επίθετο. Ο Αναστάσιος (Τος) Αγγελος, ελληνικής καταγωγής πρώην ναυτικός, ήταν παρτενέρ της σε χορευτική περφόρμανς στο Σαν Φρανσίσκο.
Ο γάμος τους πραγματοποιήθηκε το 1951 μια ένωση λευκού άντρα με αφροαμερικανή γυναίκα, κόντρα στο κατεστημένο της εποχής. Το ζευγάρι χώρισε το 1954 αλλά η ίδια κράτησε το επίθετο του πρώην συζύγου της.
Εκείνο το ντουέτο δεν ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένο, η Μάγια όμως εξελίχθηκε σε εξαιρετική πεζογράφο, ποιήτρια, δοκιμιογράφο, θεατρική συγγραφέα, παραγωγό και σκηνοθέτη ταινιών για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.
Μεγάλη αίσθηση προκάλεσαν τα επτά αυτοβιογραφικά της βιβλία που επικεντρώνονται στα παιδικά και τα πρώτα νεανικά της χρόνια.
Έλαβε δεκάδες βραβεία, ανάμεσά τους το Εθνικό Μετάλλιο Τεχνών του αμερικανικού National Endowment for the Arts, ενώ το 2011, ο πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα τής απένειμε το Presidential Medal of Freedom.
Τα πρώτα της χρόνια τα πέρασε στο Σαν Φρανσίσκο, όπου σπούδασε χορό και υποκριτική. Στα 14 της, σταμάτησε το σχολείο και έγινε η πρώτη γυναίκα οδηγός στο περίφημο τραμ του Σαν Φρανσίσκο.
Αργότερα, επέστρεψε στο σχολείο, τελείωσε το λύκειο και λίγες εβδομάδες αργότερα, στα 17 της, γέννησε τον πρώτο της γιο.
Τη δεκαετία του ’50, γύρισε την Ευρώπη συμμετέχοντας σε παραστάσεις όπερας, ενώ το 1957 ηχογράφησε το πρώτο της άλμπουμ.
Το 1958, έπαιξε στα θέατρα της Νέας Υόρκης, όπου αργότερα έγινε μία από τις πρώτες μαύρες γυναίκες σκηνοθέτιδες.
Παρόλο που δεν σπούδασε ποτέ, απέκτησε τιμητικά πτυχία από τουλάχιστον 30 πανεπιστήμια και δίδαξε για πολλά χρόνια σε πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας.
«Είμαι αυτοδημιούργητη και αυτοδίδακτη», έλεγε συχνά.
Σε ηλικία 7 ετών, η Αγγέλου έζησε μια ανείπωτη τραγωδία που την σημάδεψε για το υπόλοιπο της ζωής της: την βίασε ο φίλος της μητέρας της. Οταν η ίδια αποκάλυψε τον δράστη, ο όχλος τον ξυλοκόπησε μέχρι θανάτου. Από το σοκ, η μικρή σταμάτησε να μιλάει για έξι χρόνια. «Η λογική της επτάχρονης μού είπε ότι η φωνή μου τον είχε σκοτώσει για αυτό σταμάτησα να μιλάω», είχε πει η ίδια.
Μιλούσε έξι γλώσσες και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην Αίγυπτο και την Γκάνα. Εκεί έγραψε το πρώτο της σε μια σειρά αυτοβιογραφικών βιβλίων με τίτλο «Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί», ένα από τα πιο γνωστά και πολυδιαβασμένα έργα της.
«Κοίτα από πού έχουμε έρθει όλοι… Από το σκοτάδι και κατευθυνόμαστε στο φως. Είναι ένα μακρύ αλλά γλυκό ταξίδι, γλυκόπικρο», είχε πει η ίδια.
Τα σημαντικότερα αποφθέγματα της:
-Οι άνθρωποι μπορεί να μη θυμούνται τι έκανες ή τι τους είπες, αλλά πάντα θα θυμούνται πώς τους έκανες να αισθανθούν.
-Αν δεν σου αρέσει κάτι, άλλαξέ το. Αν δεν μπορείς να το αλλάξεις, άλλαξε τον τρόπο που το αντιμετωπίζεις. Μην παραπονιέσαι.
-Επιτυχία είναι να σ’ αρέσει ο εαυτός σου, να σ’ αρέσει αυτό που κάνεις και να σ’ αρέσει ο τρόπος που το κάνεις.
-Ζήτα αυτό που θέλεις και να είσαι προετοιμασμένος να το αποκτήσεις.
-Η ζωή γουστάρει να τη βουτάνε από το πέτο και να της λένε: «είμαι μαζί σου μικρή μου, φύγαμε».
-Νομίζω πως το πιο σημαντικό πράγμα, πέρα από την πειθαρχία και τη δημιουργικότητα, είναι η τόλμη να τολμάς.
-Θα πρέπει να ξέρουμε όλοι ότι η διαφορετικότητα κεντάει ένα πλούσιο χαλί, και πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι οι κόμποι του χαλιού έχουν ισότιμη αξία, ανεξάρτητα από το χρώμα τους.
-H πίκρα είναι σαν τον καρκίνο. Τρώει το σώμα που την φιλοξενεί. Αλλά ο θυμός είναι σαν τη φωτιά. Τα εξαγνίζει όλα.
Όταν έρχεσαι σε μένα, απρόσκλητος,
Κάνοντάς μου νόημα
Σε αλλοτινά δωμάτια,
Όπου στέκουν οι αναμνήσεις,
Ημερών τόσο λιγοστών,
Μπιχλιμπίδια κλεφτών φιλιών,
Ψευτοκοσμήματα από δανεικές αγάπες,
Μπαούλα μυστικών λέξεων,
Και να σ’ ακολουθήσω
Πέρα απ’ αυτή τη λύσσα
Της ποίησης.
Των συγκινητικών λέξεων
Και της αγάπης
Για την απώλεια της αγάπης.
Το παίζει ντροπαλός,
Ακατάδεκτος και περιφρονητικός.
Κι όλες οι πονηριές
Που σκαρφίζομαι για να πάρω
Τις υπηρεσίες του με το μέρος μου
Είναι άχρηστες σαν πληγωμένη
Περηφάνια, και πολύ πιο οδυνηρές.
Παιδιά που κοιμούνται,
Ανταλλάσσοντας όνειρα με Σεραφείμ.
Η πόλη σέρνεται αφυπνισμένη
Πάνω σε υπόγειους ιμάντες · κι εγώ,
Ένας συναγερμός, ξύπνια
Σαν φήμη πολέμου,
Ξαπλωμένη τεντώνομαι στην αυγή,
Αυθόρμητη κι αγνοημένη.
ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ ΕΝΟΣ ΑΓΓΕΛΟΥ
Εμείς, ασυνήθιστοι στο θάρρος
εξόριστοι της απόλαυσης
ζούμε μαζεμένοι σε καβούκια μοναξιάς
μέχρι ν’αφήσει η αγάπη τον ιερό ναό της
και να εμφανιστεί μπροστά μας
να μας λυτρώσει, να μας βγάλει στη ζωή.
Η αγάπη φτάνει
και πίσω της ακολουθεί η έκσταση
παλιές αναμνήσεις ευχαρίστησης
αρχαίες ιστορίες πόνου.
Όμως, αν είμαστε τολμηροί,
η αγάπη σπάει τα δεσμά του φόβου
απ’τις ψυχές μας.
Αποκοβόμαστε απ’την αιδώ μας
Κάτω απ’τη λάμψη του φωτός της αγάπης
τολμούμε να φανούμε γενναίοι
Και ξαφνικά βλέπουμε
ότι η αγάπη κοστίζει όσο όλο μας το είναι
και όλο μας το μέλλον.
Όμως μονάχα η α γ ά π η
μας α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ε ι.
(μετάφραση: Λητώ Σεϊζάνη)
Η Αγγέλου άφησε την τελευταία της πνοή στο σπίτι της στο Γουίνστον της Βόρειας Καρολίνας. Τον θάνατό της ανακοίνωσε η ατζέντης της Ελενα Μπραν.
Προσωπικότητα ισχυρή, μη κατατάξιμη, σύμβολο των αγώνων των μαύρων για ίσα δικαιώματα (είχε συνεργαστεί με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζ. και τον Μάλκολμ Χ), η αφροαμερικανή δημιουργός από το Σεν Λιούις του Μισούρι υπήρξε από εκείνους που μπορούν να ισχυρίζονται ότι έχουν ζήσει περισσότερες από μία ζωές.
Γεννημένη το 1928, με το όνομα Μαργκερίτ Αν Τζόνσον, η Μάγια υπήρξε στα νεανικά της χρόνια από μαγείρισσα μέχρι πόρνη, δούλεψε ως χορεύτρια και περφόρμερ σε νάιτ κλαμπ, όπου άλλωστε γνώρισε τον άνδρα που της έδωσε το ελληνικό της επίθετο. Ο Αναστάσιος (Τος) Αγγελος, ελληνικής καταγωγής πρώην ναυτικός, ήταν παρτενέρ της σε χορευτική περφόρμανς στο Σαν Φρανσίσκο.
Ο γάμος τους πραγματοποιήθηκε το 1951 μια ένωση λευκού άντρα με αφροαμερικανή γυναίκα, κόντρα στο κατεστημένο της εποχής. Το ζευγάρι χώρισε το 1954 αλλά η ίδια κράτησε το επίθετο του πρώην συζύγου της.
Εκείνο το ντουέτο δεν ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένο, η Μάγια όμως εξελίχθηκε σε εξαιρετική πεζογράφο, ποιήτρια, δοκιμιογράφο, θεατρική συγγραφέα, παραγωγό και σκηνοθέτη ταινιών για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.
Μεγάλη αίσθηση προκάλεσαν τα επτά αυτοβιογραφικά της βιβλία που επικεντρώνονται στα παιδικά και τα πρώτα νεανικά της χρόνια.
Έλαβε δεκάδες βραβεία, ανάμεσά τους το Εθνικό Μετάλλιο Τεχνών του αμερικανικού National Endowment for the Arts, ενώ το 2011, ο πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα τής απένειμε το Presidential Medal of Freedom.
Τα πρώτα της χρόνια τα πέρασε στο Σαν Φρανσίσκο, όπου σπούδασε χορό και υποκριτική. Στα 14 της, σταμάτησε το σχολείο και έγινε η πρώτη γυναίκα οδηγός στο περίφημο τραμ του Σαν Φρανσίσκο.
Αργότερα, επέστρεψε στο σχολείο, τελείωσε το λύκειο και λίγες εβδομάδες αργότερα, στα 17 της, γέννησε τον πρώτο της γιο.
Τη δεκαετία του ’50, γύρισε την Ευρώπη συμμετέχοντας σε παραστάσεις όπερας, ενώ το 1957 ηχογράφησε το πρώτο της άλμπουμ.
Το 1958, έπαιξε στα θέατρα της Νέας Υόρκης, όπου αργότερα έγινε μία από τις πρώτες μαύρες γυναίκες σκηνοθέτιδες.
Παρόλο που δεν σπούδασε ποτέ, απέκτησε τιμητικά πτυχία από τουλάχιστον 30 πανεπιστήμια και δίδαξε για πολλά χρόνια σε πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας.
«Είμαι αυτοδημιούργητη και αυτοδίδακτη», έλεγε συχνά.
Σε ηλικία 7 ετών, η Αγγέλου έζησε μια ανείπωτη τραγωδία που την σημάδεψε για το υπόλοιπο της ζωής της: την βίασε ο φίλος της μητέρας της. Οταν η ίδια αποκάλυψε τον δράστη, ο όχλος τον ξυλοκόπησε μέχρι θανάτου. Από το σοκ, η μικρή σταμάτησε να μιλάει για έξι χρόνια. «Η λογική της επτάχρονης μού είπε ότι η φωνή μου τον είχε σκοτώσει για αυτό σταμάτησα να μιλάω», είχε πει η ίδια.
Μιλούσε έξι γλώσσες και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην Αίγυπτο και την Γκάνα. Εκεί έγραψε το πρώτο της σε μια σειρά αυτοβιογραφικών βιβλίων με τίτλο «Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί», ένα από τα πιο γνωστά και πολυδιαβασμένα έργα της.
«Κοίτα από πού έχουμε έρθει όλοι… Από το σκοτάδι και κατευθυνόμαστε στο φως. Είναι ένα μακρύ αλλά γλυκό ταξίδι, γλυκόπικρο», είχε πει η ίδια.
Τα σημαντικότερα αποφθέγματα της:
-Οι άνθρωποι μπορεί να μη θυμούνται τι έκανες ή τι τους είπες, αλλά πάντα θα θυμούνται πώς τους έκανες να αισθανθούν.
-Αν δεν σου αρέσει κάτι, άλλαξέ το. Αν δεν μπορείς να το αλλάξεις, άλλαξε τον τρόπο που το αντιμετωπίζεις. Μην παραπονιέσαι.
-Επιτυχία είναι να σ’ αρέσει ο εαυτός σου, να σ’ αρέσει αυτό που κάνεις και να σ’ αρέσει ο τρόπος που το κάνεις.
-Ζήτα αυτό που θέλεις και να είσαι προετοιμασμένος να το αποκτήσεις.
-Η ζωή γουστάρει να τη βουτάνε από το πέτο και να της λένε: «είμαι μαζί σου μικρή μου, φύγαμε».
-Νομίζω πως το πιο σημαντικό πράγμα, πέρα από την πειθαρχία και τη δημιουργικότητα, είναι η τόλμη να τολμάς.
-Θα πρέπει να ξέρουμε όλοι ότι η διαφορετικότητα κεντάει ένα πλούσιο χαλί, και πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι οι κόμποι του χαλιού έχουν ισότιμη αξία, ανεξάρτητα από το χρώμα τους.
-H πίκρα είναι σαν τον καρκίνο. Τρώει το σώμα που την φιλοξενεί. Αλλά ο θυμός είναι σαν τη φωτιά. Τα εξαγνίζει όλα.
Έξι ποιήματα της
Μετάφραση: Κώστας Λιννός
ΟΤΑΝ ΕΡΧΕΣΑΙ
(WHEN YOU COME)Όταν έρχεσαι σε μένα, απρόσκλητος,
Κάνοντάς μου νόημα
Σε αλλοτινά δωμάτια,
Όπου στέκουν οι αναμνήσεις,
Προσφέροντάς μου, καθώς σ’ ένα παιδί,
Μία σοφίτα, συναντήσειςΗμερών τόσο λιγοστών,
Μπιχλιμπίδια κλεφτών φιλιών,
Ψευτοκοσμήματα από δανεικές αγάπες,
Μπαούλα μυστικών λέξεων,
Εγώ κλαίω.
ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΟΞΟΛΟΓΗΜΑ
(A CONCEIT)
Δώσ’ μου το χέρι σου
Κάνε χώρο για μένα
Για να σε οδηγήσωΚαι να σ’ ακολουθήσω
Πέρα απ’ αυτή τη λύσσα
Της ποίησης.
Άσε τους άλλους να ’χουν
Την ιδιαιτερότηταΤων συγκινητικών λέξεων
Και της αγάπης
Για την απώλεια της αγάπης.
Για μένα,
Δώσ’ μου το χέρι σου.
ΑYΠΝΗ
(INSOMNIAC)
Υπάρχουν κάποιες νύχτες
Που ο ύπνοςΤο παίζει ντροπαλός,
Ακατάδεκτος και περιφρονητικός.
Κι όλες οι πονηριές
Που σκαρφίζομαι για να πάρω
Τις υπηρεσίες του με το μέρος μου
Είναι άχρηστες σαν πληγωμένη
Περηφάνια, και πολύ πιο οδυνηρές.
ΞΥΠΝΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
(AWAKING IN NEW YORK)
Κουρτίνες ζορίζοντας τη θέλησή τους
Ενάντια στον άνεμο,Παιδιά που κοιμούνται,
Ανταλλάσσοντας όνειρα με Σεραφείμ.
Η πόλη σέρνεται αφυπνισμένη
Πάνω σε υπόγειους ιμάντες · κι εγώ,
Ένας συναγερμός, ξύπνια
Σαν φήμη πολέμου,
Ξαπλωμένη τεντώνομαι στην αυγή,
Αυθόρμητη κι αγνοημένη.
ΠΕΡΝΩΝΤΑΣ Ο ΧΡΟΝΟΣ
(PASSING TIME)
Το δέρμα σου σαν αυγή
Το δικό μου σαν μοσχοκάρυδο
Ο ένας ζωγραφίζει την αρχή
Ενός βέβαιου τέλους
Ο άλλος, το τέλος
Μιας σίγουρης αρχήςΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ ΕΝΟΣ ΑΓΓΕΛΟΥ
Εμείς, ασυνήθιστοι στο θάρρος
εξόριστοι της απόλαυσης
ζούμε μαζεμένοι σε καβούκια μοναξιάς
μέχρι ν’αφήσει η αγάπη τον ιερό ναό της
και να εμφανιστεί μπροστά μας
να μας λυτρώσει, να μας βγάλει στη ζωή.
Η αγάπη φτάνει
και πίσω της ακολουθεί η έκσταση
παλιές αναμνήσεις ευχαρίστησης
αρχαίες ιστορίες πόνου.
Όμως, αν είμαστε τολμηροί,
η αγάπη σπάει τα δεσμά του φόβου
απ’τις ψυχές μας.
Αποκοβόμαστε απ’την αιδώ μας
Κάτω απ’τη λάμψη του φωτός της αγάπης
τολμούμε να φανούμε γενναίοι
Και ξαφνικά βλέπουμε
ότι η αγάπη κοστίζει όσο όλο μας το είναι
και όλο μας το μέλλον.
Όμως μονάχα η α γ ά π η
μας α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ε ι.
(μετάφραση: Λητώ Σεϊζάνη)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου