Η παρούσα συνέντευξη του Μαρξ δόθηκε στις 3 Ιουλίου 1871, ένα περίπου μήνα μετά την πτώση της Παρισινής Κομμούνας, και δημοσιεύθηκε στη New York World στις 18 Ιουλίου του 1871.
Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς απηχεί το κλίμα των διώξεων και των συκοφαντιών που εξαπέλυσε η ευρωπαϊκή αντίδραση ενάντια στη Διεθνή και τους επαναστάτες κάθε χώρας μετά την ήττα του κινήματος.
Περιλαμβάνεται, πιθανότατα για πρώτη φορά μεταφρασμένη πλήρης στα ελληνικά, στο αφιέρωμα της «Μαρξιστικής Σκέψης» στα 140 χρόνια από την Παρισινή Κομμούνα, τόμος 2, σελ. 59-67.
Ο αναγνώστης θα βρει εκεί μια σειρά ακόμη ιστορικά και θεωρητικά κείμενα για την Κομμούνα, γραμμένα από τους Φ. Ένγκελς, Ιούλιο Βαλέ, Λουίζ Μισέλ, Π. Λαφάργκ, Ε. Ρεκλί, Ρ. Ποστγκέιτ, Τ. Μαστρογιαννόπουλο, Τ. Κλιφ και Ορ. Πασχαλινά.
Συνέντευξη με τον Καρλ Μαρξ, ηγέτη της Διεθνούς
(του Ρ. Λάντορ)
Λονδίνο 3 Ιουλίου
Μου ζητήσατε να ανακαλύψω κάτι για τη Διεθνή Ένωση και προσπάθησα να το κάνω. Το εγχείρημα είναι δύσκολο τώρα. Το Λονδίνο είναι αναμφισβήτητα το αρχηγείο της Ένωσης, αλλά ο αγγλικός λαός έχει αποκτήσει ένα σκιάχτρο και οσφραίνεται τη Διεθνή παντού, ακριβώς όπως ο Βασιλιάς Τζέιμς μύριζε το μπαρούτι μετά τη φημισμένη συνωμοσία. Η εγρήγορση της Ένωσης έχει φυσικά αυξηθεί μαζί με την καχυποψία του κοινού· και αν εκείνοι που την καθοδηγούν έχουν κάποιο μυστικό να φυλάξουν, ανήκουν στην κατηγορία ανθρώπων που κρατούν ένα μυστικό καλά.
Προσκάλεσα δυο από τα ηγετικά μέλη τους, μίλησα με το ένα ελεύθερα, και εδώ σας δίνω την ουσία της συζήτησής μου. Ικανοποιήθηκα με ένα πράγμα, ότι πρόκειται για μια αυθεντική οργάνωση εργατών, αλλά αυτοί οι εργάτες καθοδηγούνται από κοινωνικές και πολιτικές θεωρίες μιας άλλης κατηγορίας.
Ένας άνθρωπος που είδα, ένα ηγετικό μέλος του Συμβουλίου, καθόταν στον πάγκο εργασίας του στη διάρκεια της συνέντευξής μας, και από καιρού εις καιρό σταματούσε να μου μιλά για να δεχτεί ένα παράπονο, εκφρασμένο με καθόλου ευγενή τόνο, από ένα από τα πολλά μικρά αφεντικά στην περιοχή που τον απασχολούσαν.
Άκουσα αυτόν τον ίδιο άνθρωπο να βγάζει ευφραδείς λόγους δημόσια, εμπνευσμένους σε κάθε κομμάτι με την ενέργεια του μίσους ενάντια στις τάξεις που αποκαλούν τους εαυτούς τους κυβερνήτες του.
Κατάλαβα τις ομιλίες μετά από αυτή τη ματιά στην ιδιωτική ζωή του ρήτορα. Πρέπει να αισθανόταν ότι είχε αρκετό μυαλό να οργανώσει μια εργατική κυβέρνηση, και όμως ήταν υποχρεωμένος να αφιερώνει τη ζωή του στα πιο εκνευριστικά καθήκοντα ενός μηχανικού επαγγέλματος. Ήταν περήφανος και ευαίσθητος, και όμως σε κάθε στιγμή έπρεπε να επιστρέφει μια υπόκλιση για ένα γρύλισμα και ένα χαμόγελο για μια εντολή που βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο στην κλίμακα της πολιτισμένης διαγωγής όπως το κάλεσμα ενός κυνηγού στο σκύλο του.
Αυτός ο άνθρωπος με βοήθησε να ρίξω μια ματιά στη φύση της Διεθνούς, το αποτέλεσμα της Εργασίας Ενάντια στο Κεφάλαιο, του εργάτη που παράγει ενάντια στο μέλος της μεσαίας τάξης που απολαμβάνει. Εδώ ήταν το χέρι που θα χτυπούσε σκληρά όταν ερχόταν ο καιρός, και όσο για το κεφάλι που σχεδιάζει, νομίζω ότι το είδα και αυτό επίσης, στη συνέντευξή μου με τον Δρα Καρλ Μαρξ.
Ο Δρ Καρλ Μαρξ είναι ένας γερμανός δόκτορας φιλοσοφίας, με ένα γερμανικό εύρος γνώσης αντλημένο τόσο από την παρατήρηση του ζωντανού κόσμου όσο και από βιβλία.
Θα έπρεπε να συμπεράνω ότι δεν υπήρξε ποτέ ένας εργάτης με τη συνηθισμένη έννοια του όρου. Τα περιβάλλοντα και η εμφάνισή του είναι εκείνα ενός τακτοποιημένου ανθρώπου της μεσαίας τάξης. Το σαλόνι στο οποίο μπήκα το βράδυ της συνέντευξης θα αποτελούσε ένα άνετο κατάλυμα για έναν ανθηρό χρηματιστή ο οποίος είχε εξασφαλίσει το εισόδημά του και τώρα άρχιζε να αποκτά περιουσία. Ήταν η άνεση προσωποποιημένη, το διαμέρισμα ενός ανθρώπου με γούστο στις ευκολίες, αλλά με τίποτα μέσα σε αυτό χαρακτηριστικό του ιδιοκτήτη του. Ένα ωραίο λεύκωμα με αξιοθέατα του Ρήνου, ωστόσο, στο τραπέζι έδινε μια ένδειξη για την εθνικότητά του. Περιεργάστηκα προσεκτικά το εσωτερικό του βάζου στο παραπλεύρως τραπέζι για μια βόμβα, αλλά η μυρωδιά ήταν μυρωδιά τριαντάφυλλων. Σύρθηκα πίσω στο κάθισμά μου και περίμενα κακόκεφα το χειρότερο.
Έχει μπει και με χαιρέτησε εγκάρδια και καθόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο. Ναι, είμαι φάτσα με την ενσάρκωση της επανάστασης, με τον αληθινό θεμελιωτή και το καθοδηγητικό πνεύμα της Διεθνούς Ένωσης, με το συγγραφέα της διακοίνωσης στην οποία αναγγέλθηκε στο κεφάλαιο ότι βρίσκεται σε πόλεμο με την εργατική τάξη, ότι πρέπει να προσδοκά να καεί το σπίτι του συθέμελα – με μια λέξη με τον Απολογητή για την Κομμούνα του Παρισιού.
Θυμάστε την προτομή του Σωκράτη; Ο άνθρωπος που προτίμησε να πεθάνει μάλλον παρά να ομολογήσει πίστη στους θεούς του καιρού – ο άνθρωπος με το κατάλληλο εύρος προφίλ ώστε το μέτωπο να καταλήγει ευτελώς σε ένα μικρό κολοβωμένο, τυλιγμένο γνώρισμα, σαν ένα διχοτομημένο άγκιστρο, που σχημάτιζε τη μύτη. Φέρτε αυτή την προτομή στο μάτι του μυαλού σας, βάψτε τη γενειάδα μαύρη, ρίχνοντάς της εδώ κι εκεί γκρι τούφες· φορέστε το κεφάλι που δημιουργείται έτσι σε ένα εύσωμο σώμα μέσου ύψους, και ο Δόκτωρ είναι εμπρός σας. Πετάξτε ένα πέπλο πάνω από το πάνω μέρος του προσώπου, και θα μπορούσε να είστε στη συντροφιά ενός γεννημένου σκευοφύλακα ναού. Αποκαλύψτε το ουσιαστικό γνώρισμα, το τεράστιο μελαμψό, και γνωρίζετε αμέσως ότι έχετε να κάνετε με την πιο δεινή από όλες τις σύνθετες ατομικές δυνάμεις – έναν ονειροπόλο που στοχάζεται, ένα στοχαστή που ονειρεύεται.
Πέρασα αμέσως στη δουλειά μου. Ο κόσμος, είπα, φαίνεται να έχει μαύρα σκοτάδια για το τι είναι η Διεθνής. Τη μισούν ισχυρά, αλλά δεν είναι ικανοί να εξηγήσουν τι ακριβώς μισούν.Ορισμένοι, που αξιώνουν ότι κατάφεραν να εισχωρήσουν βαθύτερα στην καταχνιά από τους γείτονές τους, ισχυρίζονται ότι πρόκειται για ένα είδος Ιανού, μ' ένα ειλικρινές, έντιμο χαμόγελο εργάτη στο ένα από τα πρόσωπά του, και με το προσωπείο του δολοφονικού συνωμότη στο άλλο. Θα έριχνε φως στη μυστηριώδη κατάσταση όπου έμενε η θεωρία;
Ο καθηγητής γέλασε, κάγχασε ελαφρώς μου φάνηκε, στη σκέψη ότι τον φοβόμασταν τόσο πολύ. «Εδώ δεν υπάρχει κανένα μυστήριο, καλέ μου κύριε», άρχισε, σε μια πολύ εξευγενισμένη μορφή της διαλέκτου Χανς Μπράιτμαν [1], «παρά μόνο ίσως το μυστήριο της ανθρώπινης βλακείας σε εκείνους που πεισματικά παραγνωρίζουν το γεγονός ότι η Ένωσή μας είναι δημόσια και οι πιο αναλυτικοί απολογισμοί των δραστηριοτήτων της τυπώνονται για όλους, όσοι ενδιαφέρονται να τους διαβάσουν. Μπορείτε να αγοράσετε το Καταστατικό μας με μια πένα και διαθέτοντας ένα σελίνι σε μπροσούρες θα μάθετε για μας σχεδόν όσα γνωρίζουμε κι εμείς οι ίδιοι.
Ερ.: "Σχεδόν" – ναι, είναι πολύ πιθανό, αλλά μήπως το κάτι που δε θα μάθω, συνιστά την πιο σημαντική επιφύλαξη; Θα είμαι εντελώς ειλικρινής μαζί σας και θα θέσω το ζήτημα έτσι, όπως φαίνεται σ' έναν άσχετο παρατηρητή: δεν μαρτυρά αυτή η γενική κακόβουλη στάση προς την οργάνωσή σας κάτι περισσότερο απ' ό,τι το μίσος της αστοιχείωτης μάζας; Και θα μου επιτρέψετε να σας ρωτήσω μια ακόμη φορά, άσχετα από αυτά που ήδη είπατε: τι είναι η Διεθνής;
Μαρξ: Αρκεί να ρίξετε μια ματιά στα άτομα από τα οποία αποτελείται, στους εργάτες.
Ερ.: Ναι, αλλά ο στρατιώτης δεν είναι πάντα αντιπροσωπευτικός για την κυβέρνηση, που τον θέτει σε κίνηση. Γνωρίζω ορισμένα από τα μέλη σας και μπορώ να πιστεύω πως δεν είναι από την πάστα που κάνει τους συνωμότες. Εξάλλου, ένα μυστικό το οποίο μοιράζονται ένα εκατομμύριο άνθρωποι, δεν θα ήταν καθόλου μυστικό. Τι γίνεται όμως αν αυτοί οι άνθρωποι είναι απλά τα εργαλεία στα χέρια κάποιου τολμηρού, και θα μου συγχωρήσετε την προσθήκη, όχι τόσο ευσυνείδητου, συμβουλίου;
Μαρξ: Τίποτα δεν αποδεικνύει ότι είναι έτσι.
Ερ.: Κι η τελευταία εξέγερση στο Παρίσι;
Κ. Μαρξ: Καταρχήν απαιτώ την απόδειξη ότι εδώ υπήρχε κάποια συνωμοσία – πως ό,τι συνέβηκε δεν ήταν ένα φυσιολογικό αποτέλεσμα των καταστάσεων της στιγμής. Κι αν δεχτούμε την ύπαρξη συνωμοσίας, απαιτώ την απόδειξη ότι σ' αυτήν πήρε μέρος η Διεθνής Ένωση.
Ερ: Μα η ύπαρξη τέτοιου πλήθους μελών της Ένωσης στα όργανα της Κομμούνας...
Μαρξ: Σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν επίσης συνωμοσία των Ελευθεροτεκτόνων, αφού το ατομικό μερίδιό τους στο έργο δεν ήταν καθόλου μικρό. Δεν θα εκπλησσόμουν μάλιστα καθόλου αν ανακάλυπτα ότι ο πάπας κανόνισε όλη την εξέγερση για λογαριασμό τους. Αλλά προσπαθήστε να βρείτε άλλη ερμηνεία. Η εξέγερση στο Παρίσι έγινε από τους εργάτες του Παρισιού. Οι πιο ικανοί εργάτες αναπόφευκτα θα έπρεπε να γίνουν ηγέτες και οργανωτές της, αλλά οι πιο ικανοί εργάτες συμβαίνει να είναι επίσης μέλη της Διεθνούς Ένωσης. Όμως η Ένωση, ως τέτοια, δεν μπορεί να είναι υπεύθυνη για τη δράση τους.
Ερ: Ο κόσμος όμως τα βλέπει διαφορετικά. Οι άνθρωποι κάνουν λόγο για μυστικές οδηγίες από το Λονδίνο και ακόμη και για χρηματική υποστήριξη. Μπορεί να βεβαιωθεί πως ο υποτιθέμενος ανοιχτός χαρακτήρας της δραστηριότητας της Ένωσης αποκλείει κάθε μυστικότητα επικοινωνίας;
Μαρξ: Σχηματίστηκε ποτέ μια οργάνωση που να έκανε τη δουλειά της χωρίς ιδιωτικά όσο και φανερά μέσα επικοινωνίας; Αλλά να μιλάνε για μυστικές οδηγίες από το Λονδίνο, σαν διατάγματα σε ζητήματα πίστης και ηθικής, που στέλνει κάποιο κέντρο παπικής εξουσίας και ίντριγκας, σημαίνει να παρανοούν πλήρως τη φύση της Διεθνούς. Κάτι τέτοιο θα υπονοούσε μια κεντροποιημένη μορφή εξουσίας για τη Διεθνή, ενώ η αληθινή μορφή της οργάνωσης είναι σχεδιασμένα εκείνη που δίνει την πιο μεγάλη ελευθερία στην τοπική ενέργεια και ανεξαρτησία. Στην πραγματικότητα, η Διεθνής δεν είναι διόλου μια κυβέρνηση για την εργατική τάξη. Είναι περισσότερο ένας δεσμός ένωσης, παρά μια δύναμη ελέγχου.
Ερ: Ένωση με ποιο σκοπό;
Μαρξ: Την οικονομική απελευθέρωση της εργατικής τάξης μέσω της κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας. Τη χρησιμοποίηση αυτής της πολιτικής εξουσίας για την επίτευξη των κοινωνικών στόχων. Οι στόχοι μας θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο πλατιοί, ώστε να περιλαμβάνουν κάθε μορφή δράσης της εργατικής τάξης. Το να τους δώσουμε ειδικό χαρακτήρα θα σήμαινε να τους προσαρμόσουμε στις ανάγκες μόνο ενός τμήματος – των εργατών κάποιου έθνους μόνο. Αλλά πώς θα μπορούσε να ζητηθεί από όλους τους ανθρώπους να ενωθούν για τους σκοπούς λίγων; Αν το έκανε αυτό η Ένωσή μας, θα παραιτούνταν από το δικαίωμα να ονομάζεται Διεθνής. Η Ένωση δεν υπαγορεύει τη μορφή των πολιτικών κινημάτων, απαιτεί μόνο μια λογοδοσία για το στόχο τους. Αποτελεί ένα δίκτυο συνδεμένων ενώσεων, διάσπαρτων σε όλο τον κόσμο της εργασίας. Σε κάθε μέρος του κόσμου, παρουσιάζεται κάποια ιδιαίτερη πλευρά του καθήκοντός μας, και οι εργάτες εκεί προσεγγίζουν τη θεώρησή του με το δικό τους τρόπο. Οι ενώσεις των εργατών δεν μπορούν να είναι απόλυτα ίδιες σε κάθε λεπτομέρεια, στο Νιούκαστλ και τη Βαρκελώνη, στο Λονδίνο και το Βερολίνο. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, ο δρόμος να δείξει την πολιτική της δύναμη είναι ανοιχτός μπροστά στην εργατική τάξη. Η εξέγερση θα ήταν παραφροσύνη εκεί όπου η ειρηνική διαφώτιση θα έκανε τη δουλειά με πιο γρήγορο και σωστό τρόπο. Στη Γαλλία οι πολυπληθείς καταπιεστικοί νόμοι και ο θανάσιμος ανταγωνισμός ανάμεσα στις τάξεις φαίνεται να κάνουν αναπόφευκτη τη βίαιη επίλυση του κοινωνικού πολέμου. Η επιλογή της επίλυσης είναι υπόθεση της εργατικής τάξης κάθε χώρας. Η Διεθνής δεν αποτολμά να υπαγορεύσει κάτι σχετικό με το ζήτημα κι ούτε καν ίσως να συμβουλέψει. Αλλά σε κάθε κίνημα παρέχει τη συμπάθεια και τη βοήθειά της στα πλαίσια που ορίζουν οι κανόνες της.
Ερ: Και ποιος είναι ο χαρακτήρας αυτής της βοήθειας;
Μαρξ: Για να φέρω ένα παράδειγμα, μια από τις πιο συνηθισμένες μορφές του κινήματος απελευθέρωσης είναι η απεργία. Παλιότερα, όταν ξεκινούσε μια απεργία σε μια χώρα, κατανικιούνταν με την εισαγωγή εργατών από μιαν άλλη. Η Διεθνής σχεδόν έβαλε τέλος σε όλα αυτά. Λαβαίνει πληροφορίες για τη σχεδιαζόμενη απεργία και διαδίδει αυτές τις πληροφορίες στα μέλη της, τα οποία αμέσως γνωρίζουν ότι γι' αυτά το μέρος όπου διεξάγεται ο αγώνας θα πρέπει να είναι απαγορευμένη ζώνη. Έτσι λοιπόν τα αφεντικά θα πρέπει να τα βγάλουν πέρα μόνο με τους δικούς τους εργάτες. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι απεργοί δεν ζητούν κάποια άλλη βοήθεια εκτός από αυτό. Οι συνδρομές τους, ή εκείνες των ενώσεων με τις οποίες συνδέονται πιο άμεσα, τους προμηθεύουν τα χρηματικά μέσα, αλλά αν η πίεση πάνω τους αποδειχτεί ιδιαίτερα ισχυρή και η απεργία έχει την αποδοχή της Ένωσης, τότε δίνονται τα αναγκαία από το κοινό ταμείο. Με αυτό τον τρόπο κερδήθηκε πρόσφατα η απεργία των πουροποιών της Βαρκελώνης. Αλλά η ένωση δεν έχει συμφέρον στις απεργίες, αν και τις υποστηρίζει κάτω από ορισμένους όρους. Δεν μπορεί πιθανά να κερδίσει από αυτές από χρηματική άποψη, αλλά μπορεί εύκολα να χάσει.
Ας τα συνοψίσουμε με δυο λόγια. Οι εργαζόμενες τάξεις παραμένουν φτωχές μέσα στην αύξηση του πλούτου, εξαχρειωμένες μέσα στην αύξηση της χλιδής. Οι υλικές στερήσεις σακατεύουν το ηθικό τους όσο και τη φυσική τους κατάσταση. Δεν μπορεί να βασιστούν σε άλλους για θεραπεία. Γι' αυτό έχει καταστεί μια επιτακτική ανάγκη να πάρουν την υπόθεσή τους στα χέρια τους. Οι εργάτες πρέπει να αλλάξουν τις σχέσεις, ανάμεσα σ' αυτούς και τους καπιταλιστές και τους γαιοκτήμονες, και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουν την κοινωνία. Αυτός είναι ο γενικός στόχος κάθε γνωστής εργατικής οργάνωσης. Οι αγροτικές και εργατικές λίγκες, οι επαγγελματικές ενώσεις, οι κοινότητες αλληλοβοήθειας, η συνεταιριστική παραγωγή είναι απλά τα μέσα προς αυτόν. Η εγκαθίδρυση μιας πλήρους αλληλεγγύης ανάμεσα σ' αυτές τις οργανώσεις είναι η δουλειά της Διεθνούς Ένωσης. Η επιρροή της αρχίζει να γίνεται αισθητή παντού. Δύο εφημερίδες προπαγανδίζουν τις απόψεις της στην Ισπανία, τρεις στη Γερμανία, ο ίδιος αριθμός στην Αυστρία και την Ολλανδία, έξι στο Βέλγιο και έξι στην Ελβετία. Και τώρα, αφού σας έχω εξηγήσει τι είναι η Διεθνής, θα είστε ίσως σε θέση να διαμορφώσετε τη δική σας άποψη και για τις υποτιθέμενες συνωμοσίες της.
Ας τα συνοψίσουμε με δυο λόγια. Οι εργαζόμενες τάξεις παραμένουν φτωχές μέσα στην αύξηση του πλούτου, εξαχρειωμένες μέσα στην αύξηση της χλιδής. Οι υλικές στερήσεις σακατεύουν το ηθικό τους όσο και τη φυσική τους κατάσταση. Δεν μπορεί να βασιστούν σε άλλους για θεραπεία. Γι' αυτό έχει καταστεί μια επιτακτική ανάγκη να πάρουν την υπόθεσή τους στα χέρια τους. Οι εργάτες πρέπει να αλλάξουν τις σχέσεις, ανάμεσα σ' αυτούς και τους καπιταλιστές και τους γαιοκτήμονες, και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουν την κοινωνία. Αυτός είναι ο γενικός στόχος κάθε γνωστής εργατικής οργάνωσης. Οι αγροτικές και εργατικές λίγκες, οι επαγγελματικές ενώσεις, οι κοινότητες αλληλοβοήθειας, η συνεταιριστική παραγωγή είναι απλά τα μέσα προς αυτόν. Η εγκαθίδρυση μιας πλήρους αλληλεγγύης ανάμεσα σ' αυτές τις οργανώσεις είναι η δουλειά της Διεθνούς Ένωσης. Η επιρροή της αρχίζει να γίνεται αισθητή παντού. Δύο εφημερίδες προπαγανδίζουν τις απόψεις της στην Ισπανία, τρεις στη Γερμανία, ο ίδιος αριθμός στην Αυστρία και την Ολλανδία, έξι στο Βέλγιο και έξι στην Ελβετία. Και τώρα, αφού σας έχω εξηγήσει τι είναι η Διεθνής, θα είστε ίσως σε θέση να διαμορφώσετε τη δική σας άποψη και για τις υποτιθέμενες συνωμοσίες της.
Ερ: Δεν σας κατανοώ πλήρως.
Μαρξ: Δεν βλέπετε ότι η παλιά κοινωνία, μη έχοντας τη δύναμη να της αποκριθεί με τα δικά της όπλα της συζήτησης και της συνένωσης, είναι υποχρεωμένη να καταφύγει στην απάτη να κολλήσει πάνω της τη ρετσινιά της συνωμοσίας;
Ερ: Αλλά η γαλλική αστυνομία διακηρύσσει ότι είναι σε θέση να αποδείξει την ανάμειξη, τη "συνενοχή" σ' αυτή την ιστορία, για να μην πούμε τίποτα για προηγούμενες προσπάθειες.
Μαρξ: Αλλά αν δεν σας πειράζει, θα πούμε κάτι γι' αυτές τις προσπάθειες, επειδή χρησιμεύουν καλύτερα για να δοκιμαστεί η βαρύτητα όλων των κατηγοριών για συνωμοσία που διατυπώνονται κατά της Διεθνούς. Θα θυμάστε την προτελευταία "συνωμοσία". Είχε προκηρυχθεί ένα δημοψήφισμα. Πολλοί από τους εκλογείς ήταν αναποφάσιστοι. Δεν είχαν πλέον μια οξυμένη πεποίθηση για την αξία της αυτοκρατορικής διακυβέρνησης, έχοντας φτάσει πλέον να δυσπιστούν απέναντι στους απειλούμενους κινδύνους της κοινωνίας από τους οποίους υποτίθεται ότι εκείνοι θα τους έσωζαν. Έψαχναν για νέο "μπαμπούλα". Η αστυνομία ανέλαβε να βρει έναν. Με όλες τις εργατικές ενώσεις να τους είναι μισητές, φυσιολογικά χρώσταγαν στη Διεθνή μια κακόβουλη ανταπόδοση. Μια ευτυχής σκέψη τους ενέπνευσε. Γιατί να μην τοποθετήσουν στη θέση του "μπαμπούλα" τη Διεθνή, και έτσι να δυσφημήσουν άμεσα αυτή την ένωση και να εξυπηρετήσουν τον αυτοκρατορικό σκοπό; Από αυτή την "ευτυχή" σκέψη προήλθε λοιπόν η γελοία "συνωμοσία" εις βάρος της ζωής του αυτοκράτορα λες και θέλαμε να σκοτώσουμε αυτό το δυστυχισμένο γερόντιο.
Συνέλαβαν ηγετικά μέλη της Διεθνούς. Κατασκεύασαν μαρτυρίες. Προετοίμασαν την υπόθεσή τους για δίκη, και στο μεταξύ διεξήγαγαν το δημοψήφισμά τους. Αλλά η σχεδιαζόμενη δίκη δεν ήταν παρά μια πλατιά, κακοστημένη φάρσα. Η ευφυής Ευρώπη, η οποία παρακολουθούσε ως μάρτυρας το θέαμα, δεν εξαπατήθηκε ούτε για μια στιγμή και δεν θεώρησε ούτε για μια στιγμή συνωμοσία ως προς το χαρακτήρα της, και μόνο ο γάλλος αγρότης εκλογέας παραπλανήθηκε. Οι αγγλικές εφημερίδες σας μιλούσαν για απαρχή μιας άθλιας ιστορίας· παρέλειψαν να παρατηρήσουν το τέλος της. Οι γάλλοι δικαστές, οι οποίοι είχαν παραδεχτεί την ύπαρξη συνωμοσίας από υπαλληλική αβροφροσύνη, αναγκάστηκαν να διακηρύξουν ότι τίποτε δεν απεδείκνυε την ενοχή της Διεθνούς. Πιστέψτε με, η δεύτερη "συνωμοσία" είναι όπως η πρώτη! Ο δημόσιος λειτουργός της Γαλλίας ξανάπιασε δουλειά. Και καλείται να δώσει λογαριασμό για το μεγαλύτερο πολιτικό κίνημα που έχει γνωρίσει ο κόσμος. Εκατοντάδες σημεία των καιρών θα έπρεπε να υποδεικνύουν τη σωστή ερμηνεία – η ανάπτυξη της διάνοιας μεταξύ των εργατών, η πολυτέλεια και η ανικανότητα ανάμεσα στους κυβερνήτες τους, η ιστορική διαδικασία που τώρα περνά στο στάδιο της τελικής μεταβίβασης της εξουσίας από τη μια τάξη στο λαό, η προφανής καταλληλότητα του χρόνου, του τόπου και της συγκυρίας για το μεγάλο κίνημα της χειραφέτησης. Αλλά για να τα δει αυτά ο δημόσιος λειτουργός θα έπρεπε να είναι φιλόσοφος, και είναι απλώς χαφιές. Με το νόμο της ύπαρξής του λοιπόν έχει πέσει στην εξήγηση του χαφιέ – μια "συνωμοσία". Ο παλιός χαρτοφύλακάς του με πλαστά έγγραφα θα του προμηθεύσει τις αποδείξεις και αυτή τη φορά η Ευρώπη, μέσα στο φόβο της, θα πιστέψει το παραμύθι.
Συνέλαβαν ηγετικά μέλη της Διεθνούς. Κατασκεύασαν μαρτυρίες. Προετοίμασαν την υπόθεσή τους για δίκη, και στο μεταξύ διεξήγαγαν το δημοψήφισμά τους. Αλλά η σχεδιαζόμενη δίκη δεν ήταν παρά μια πλατιά, κακοστημένη φάρσα. Η ευφυής Ευρώπη, η οποία παρακολουθούσε ως μάρτυρας το θέαμα, δεν εξαπατήθηκε ούτε για μια στιγμή και δεν θεώρησε ούτε για μια στιγμή συνωμοσία ως προς το χαρακτήρα της, και μόνο ο γάλλος αγρότης εκλογέας παραπλανήθηκε. Οι αγγλικές εφημερίδες σας μιλούσαν για απαρχή μιας άθλιας ιστορίας· παρέλειψαν να παρατηρήσουν το τέλος της. Οι γάλλοι δικαστές, οι οποίοι είχαν παραδεχτεί την ύπαρξη συνωμοσίας από υπαλληλική αβροφροσύνη, αναγκάστηκαν να διακηρύξουν ότι τίποτε δεν απεδείκνυε την ενοχή της Διεθνούς. Πιστέψτε με, η δεύτερη "συνωμοσία" είναι όπως η πρώτη! Ο δημόσιος λειτουργός της Γαλλίας ξανάπιασε δουλειά. Και καλείται να δώσει λογαριασμό για το μεγαλύτερο πολιτικό κίνημα που έχει γνωρίσει ο κόσμος. Εκατοντάδες σημεία των καιρών θα έπρεπε να υποδεικνύουν τη σωστή ερμηνεία – η ανάπτυξη της διάνοιας μεταξύ των εργατών, η πολυτέλεια και η ανικανότητα ανάμεσα στους κυβερνήτες τους, η ιστορική διαδικασία που τώρα περνά στο στάδιο της τελικής μεταβίβασης της εξουσίας από τη μια τάξη στο λαό, η προφανής καταλληλότητα του χρόνου, του τόπου και της συγκυρίας για το μεγάλο κίνημα της χειραφέτησης. Αλλά για να τα δει αυτά ο δημόσιος λειτουργός θα έπρεπε να είναι φιλόσοφος, και είναι απλώς χαφιές. Με το νόμο της ύπαρξής του λοιπόν έχει πέσει στην εξήγηση του χαφιέ – μια "συνωμοσία". Ο παλιός χαρτοφύλακάς του με πλαστά έγγραφα θα του προμηθεύσει τις αποδείξεις και αυτή τη φορά η Ευρώπη, μέσα στο φόβο της, θα πιστέψει το παραμύθι.
Ερ: Η Ευρώπη μετά βίας μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό της, βλέποντας ότι κάθε γαλλική εφημερίδα διαδίδει την αναφορά.
Μαρξ: Κάθε γαλλική εφημερίδα! Κοιτάξτε, να μια από αυτές (Πιάνει τη La Situation), και κρίνετε μόνος σας την αξία των αποδεικτικών στοιχείων της. (Διαβάζει) «Ο Δρ Καρλ Μαρξ, της Διεθνούς, συνελήφθη στο Βέλγιο προσπαθώντας να διαφύγει στη Γαλλία. Η αστυνομία του Λονδίνου παρακολουθούσε από καιρό τις επαφές του με την ένωση με την οποία συνδέεται και τώρα παίρνει ενεργά μέτρα για την καταστολή της». Δύο φράσεις, δύο ψέματα. Μπορείτε εύκολα να δοκιμάσετε τη μαρτυρία με τις αισθήσεις σας. Βλέπετε ότι αντί να βρίσκομαι σε φυλακή στο Βέλγιο είμαι εδώ στην Αγγλία. Επίσης πρέπει να γνωρίζετε ότι η αστυνομία στην Αγγλία είναι εξίσου ανίσχυρη να παρέμβει στη Διεθνή Ένωση, όσο και η Διεθνής δεν είναι σε θέση απέναντί της. Το μόνο βέβαιο σε αυτή την ιστορία είναι ότι αυτό το δημοσίευμα θα κάνει τον γύρο του ηπειρωτικού Τύπου χωρίς διάψευση, και θα συνέχιζε να το κάνει ακόμη και αν επρόκειτο να στέλνω εγκυκλίους σε κάθε ευρωπαϊκή εφημερίδα.
Ερ: Προσπαθήσατε να διαψεύσετε πολλά από αυτά τα αναληθή δημοσιεύματα;
Μαρξ: Έχω κάνει τόσο πολλές διαψεύσεις που κουράστηκα από τη δουλειά. Για να σας δείξω τη μεγάλη απερισκεψία με την οποία συντάσσονται μπορεί να σας πω ότι σε ένα από αυτά είδα να αναφέρεται ο Φελίξ Πιά ως μέλος της Διεθνούς.
Ερ: Ο οποίος δεν είναι;
Μαρξ: Η Ένωση θα μπορούσε δύσκολα να βρει χώρο για έναν τέτοιον άγριο άνθρωπο. Ήταν κάποτε αρκετά αυθάδης ώστε να βγάλει μια ανόητη διακήρυξη στο όνομά μας, η οποία αμέσως διαψεύστηκε, αν και, για να τους αποδώσουμε δικαιοσύνη, οι εφημερίδες αγνόησαν τις διαψεύσεις μας.
Ερ: Και ο Ματσίνι; Είναι μέλος του σώματός σας;
Μαρξ: (γελώντας) Ω, όχι! Θα σημειώναμε μικρή πρόοδο, αν δεν πηγαίναμε πιο πέρα από το φάσμα των ιδεών του.
Ερ: Με εκπλήσσετε! Ασφαλώς θα νόμιζα ότι αντιπροσωπεύει τις πιο προωθημένες απόψεις.
Μαρξ: Δεν εκπροσωπεί τίποτα καλύτερο από την παλιά ιδέα μιας δημοκρατίας της μεσαίας τάξης. Εμείς όμως δεν θέλουμε να έχουμε τίποτα το κοινό με τη μεσαία τάξη. Ο Ματσίνι καθυστέρησε σε σχέση με το σύγχρονο κίνημα όσο οι γερμανοί καθηγητές, οι οποίοι παρ' όλα αυτά ως τα σήμερα θεωρούνται στην Ευρώπη απόστολοι του πολιτισμένου δημοκρατισμού του μέλλοντος. Αυτοί ήταν τέτοιοι κάποτε, πριν το 1848 ίσως, όταν η γερμανική μεσαία τάξη, με την αγγλική έννοια, είχε μόλις αποκτήσει την κανονική της ανάπτυξη. Αλλά τώρα πέρασαν ομαδικά με το μέρος της αντίδρασης και το προλεταριάτο δεν θέλει πλέον να τους ξέρει.
Ερ: Ορισμένοι νομίζουν ότι διακρίνουν σημάδια ενός θετικιστικού στοιχείου στην οργάνωσή σας.
Μαρξ: Τίποτα τέτοιο. Μεταξύ μας υπάρχουν θετικιστές, και άλλοι που δεν ανήκουν στο σώμα μας, αλλά εργάζονται επίσης. Όμως αυτό δεν είναι χάρη στη φιλοσοφία τους, η οποία δεν θα έχει τίποτα να κάνει με τη λαϊκή διακυβέρνηση, όπως εμείς την καταλαβαίνουμε, και η οποία επιδιώκει απλώς να βάλει μια νέα ιεραρχία στη θέση της παλιάς.
Ερ: Μου φαίνεται, λοιπόν, ότι οι ηγέτες του σύγχρονου διεθνιστικού κινήματος θα έπρεπε να διαμορφώσουν οι ίδιοι μια φιλοσοφία, όπως και μια ένωση.
Μαρξ: Ακριβώς έτσι. Είναι απίθανο, για παράδειγμα, πως εμείς θα μπορούσαμε να ελπίζουμε σε επιτυχία στον πόλεμό μας ενάντια στο κεφάλαιο, εάν αντλούσαμε την τακτική μας, ας πούμε, από την πολιτική οικονομία του Μιλ. Αυτός ανίχνευσε ένα είδος σχέσης ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο. Εμείς ελπίζουμε να δείξουμε ότι είναι δυνατό να εγκαθιδρυθεί ένα άλλο.
Ερ: Και οι Ηνωμένες Πολιτείες;
Μαρξ: Οι βασικές μέριμνες της δραστηριότητάς μας βρίσκονται τώρα στις παλιές ευρωπαϊκές κοινωνίες. Πολλές περιστάσεις έτειναν ως τώρα να εμποδίσουν το εργατικό ζήτημα να αποκτήσει περίοπτη σημασία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά εξαφανίζονται γρήγορα και το εργατικό ζήτημα γρήγορα έρχεται στο προσκήνιο μαζί με την άνοδο, όπως στην Ευρώπη, μιας εργατικής τάξης διακριτής από την υπόλοιπη κοινωνία και διαχωρισμένης από το κεφάλαιο.
Ερ: Θα φαινόταν ότι σε αυτή τη χώρα η προσβλεπόμενη επίλυση, όποια κι αν θα είναι αυτή, θα επιτευχθεί χωρίς τα βίαια μέσα της επανάστασης. Το αγγλικό σύστημα διαφώτισης στις συγκεντρώσεις και στον Τύπο, ωσότου η μειοψηφία γίνει πλειοψηφία, είναι ένα ελπιδοφόρο σημείο.
Μαρξ: Σε αυτό το ζήτημα δεν είμαι τόσο αισιόδοξος, όσο εσείς. Η αγγλική μεσαία τάξη πάντοτε επεδείκνυε την ετοιμότητά της να αποδέχεται την ετυμηγορία της πλειοψηφίας όσο η ίδια έλεγχε μονοπωλιακά το δικαίωμα ψήφου. Αλλά, πιστέψτε με, μόλις βρεθεί στη μειοψηφία στα ζητήματα που θεωρεί ζωτικής σημασίας, τότε θα δούμε εδώ έναν νέο πόλεμο των δουλοκτητών.
■ ■ ■
Σας έδωσα εδώ, όσο καλά μπορώ να τα θυμηθώ, τα πιο σπουδαία σημεία της συζήτησής μου με αυτό τον αξιοπρόσεκτο άνθρωπο. Θα σας αφήσω να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα. Οτιδήποτε και αν μπορεί να ειπωθεί υπέρ ή κατά της πιθανότητας συνενοχής της στο κίνημα της Κομμούνας, μπορεί να είναι βέβαιο ότι στη Διεθνή Ένωση, ο πολιτισμένος κόσμος έχει αποκτήσει μια νέα δύναμη εντός του, με την οποία θα πρέπει σύντομα να έρθει σε ένα λογαριασμό, για καλό ή για κακό.
Σας έδωσα εδώ, όσο καλά μπορώ να τα θυμηθώ, τα πιο σπουδαία σημεία της συζήτησής μου με αυτό τον αξιοπρόσεκτο άνθρωπο. Θα σας αφήσω να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα. Οτιδήποτε και αν μπορεί να ειπωθεί υπέρ ή κατά της πιθανότητας συνενοχής της στο κίνημα της Κομμούνας, μπορεί να είναι βέβαιο ότι στη Διεθνή Ένωση, ο πολιτισμένος κόσμος έχει αποκτήσει μια νέα δύναμη εντός του, με την οποία θα πρέπει σύντομα να έρθει σε ένα λογαριασμό, για καλό ή για κακό.
Σημειώσεις
1. Από τον σπουδασμένο στη Γερμανία αμερικανό συγγραφέα Τσαρλς Λελάντ, ο οποίος το 1857 δημοσίευσε στο Graham's Magazine ένα έργο με το ψευδώνυμο Χανς Μπράιτμαν.
1. Από τον σπουδασμένο στη Γερμανία αμερικανό συγγραφέα Τσαρλς Λελάντ, ο οποίος το 1857 δημοσίευσε στο Graham's Magazine ένα έργο με το ψευδώνυμο Χανς Μπράιτμαν.
