Μας πήραν την Αθήνα, μόνο για ένα μήνα...»
(τραγούδι από το Δεκέμβρη τού ’44)
Όμως ένα περίπου μήνα αργότερα ο ΕΛΑΣ δεν γύρισε στην Αθήνα , αλλά, αντίθετα, στις 12 Φεβρουαρίου, υπογράφηκε η συμφωνία της Βάρκιζας, μια συμφωνία που σφράγισε το σύνολο των πολιτικών εξελίξεων(αλλά και τη πορεία της αριστεράς και του κόσμου της…) για δεκαετίες.
Όμως ξεχνάμε συνήθως ότι η Βάρκιζα είχε υπογραφεί ουσιαστικά πολύ πριν, στο Λίβανο και στη Καζέρτα.
Το καλοκαίρι του 1944, με εξαίρεση την Ήπειρο, όπου υπάρχουν και τα υπολείμματα του ΕΔΕΣ, σ¨ όλη την υπόλοιπη Ελλάδα κυριαρχεί ο ΕΛΑΣ. Κι όμως, αυτήν ακριβώς την περίοδο, η ηγεσία του ΕΑΜ υπογράφει τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας.
Με τη συμφωνία του Λιβάνου, τον Μάη του 1944, αποδέχεται το σχηματισμό κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας» με επικεφαλής τον Γ. Παπανδρέου· παραχωρεί ουσιαστικά την εξουσία στην κυβέρνηση του Καΐρου. Για την ακρίβεια στους Άγγλους, αφού η κυβέρνηση του Καΐρου ήταν διορισμένη από αυτούς . Και με τη συμφωνία της Καζέρτας, τον Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου, δέχεται να μπει ο ΕΛΑΣ υπό τιςδιαταγές του Άγγλου Σκόμπυ «Στρατηγού Διοικούντος τας εν Ελλάδι Δυνάμεις».
ΓΙΑΤΙ ΥΠΟΓΡΑΦΤΗΚΑΝ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ;
Ανικανότητα, έλλειψη πολιτικής πείρας ,προδοσία., παρέμβαση του «διεθνή παράγοντα», λάθος συνολική πολιτική κατεύθυνση ή παρερμηνεία της συνολικής πολιτικής γραμμής της περιόδου; Οι ερμηνείες που δόθηκαν, από τότε κιόλας, πολλές. Τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία και οι προσωπικές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών είναι ανοιχτά σε πολλές από αυτές.
Η «ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ»
Η Αγγλία ήταν αποφασισμένη να κρατήσει κάτω από τον έλεγχό της την Ελλάδα. Με οποιοδήποτε κόστος. Ακόμη και εάν χρειαζόταν να βυθιστεί η χώρα στο χάος του εμφυλίου. Η επιθυμία αυτή εξέφραζε απολύτως και την αστική τάξη και τις παραδοσιακές κυρίαρχες ελίτ που είχαν διαφύγει στη Μέση Ανατολή και είχαν απολέσει κάθε λαϊκό έρεισμα στην κατεχόμενη Ελλάδα. Το ποιες ήταν αυτές οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ, περιγράφεται στην έκθεση που συνέταξε το 1947 προς τον Αμερικανό πρόεδρο Τρούμαν ο επικεφαλής της αμερικανικής αποστολής, Paul Α. Porter:
«Εδώ δεν υπάρχει κράτος! Υπάρχει μόνο μία ιεραρχία πολιτικών, ο ένας χειρότερος από τον άλλον. Μοναδική τους έννοια, η κατάκτηση της εξουσίας... Στόχος τους είναι να χρησιμοποιήσουν την ξένη βοήθεια για τη διαιώνιση των προνομίων μιας μικρής κλίκας που έχει την έδρα της στην πλατεία Κολωνακίου...».
Η Αγγλία και η αστική τάξη ήταν οι κύριοι υπεύθυνοι των όσων επακολούθησαν.
Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ
Θυελλώδεις υπήρξαν οι αντιδράσεις μέσα στους κόλπους της ηγεσίας του ΚΚΕ όταν έγιναν γνωστοί οι όροι της συμφωνίας στο Λίβανο. Το Μακεδονικό Γραφείο, κατήγγειλε ανοικτά ως προδοτική τη συμφωνία του Λιβάνου.
Ο Ιωαννίδης καλεί έκτακτη ολομέλεια της ΚΕ, στα Πετρίλια στις 28-29 Ιουλίου 1944. Ο Μπαρτζώτας(Φάνης) αφηγείται πως ο Γ.Σιάντος στην Ολομέλεια αυτή:
«… έκανε κριτική για τον τρόπο που χειρίστηκε το ζήτημα η αντιπροσωπεία μας και εξαπέλυσε μία προσωπική επίθεση ενάντια στον Π. Ρούσο…, λέγοντας ότι για την υπογραφή του συμφώνου του Λιβάνου (και την παραβίαση των εντολών που πήρε από το ΠΓ της ΚΕ), έπρεπε να περάσει από στρατοδικείο καινα εκτελεστεί! Τότε πετάχτηκε έξαλλος από τη θέση του ο Γιάννης Ζεύγος και φώναξε: Αυτή τη στιγμή πρέπει κιόλας να τουφεκιστεί! …».
Τελικά όχι μόνο δεν καταγγέλθηκε η συμφωνία του Λιβάνου, αλλά σε δύο μήνες υπογράφεται και η συμφωνία της Καζέρτας, την οποία η ΚΟΑ κατήγγειλε αρχικά, με προκήρυξη, σαν προβοκάτσια!
Ο «ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ»
Ο Π.Ρούσσος, μετά τη Διάσκεψη του Λιβάνου ήρθε σε επαφή με τη σοβιετική πρεσβεία στα Κάιρο. Στην έκθεσή του προς το ΠΓ γράφει:
«Σε προσωπική επαφή με τον πρεσβευτή της ΕΣΣΔ δεν κατορθώσαμε να ρθούμε. Ζητήσαμε αν είναι δυνατό να έχουμε την άποψη της Σοβιετικής Κυβέρνησης πάνω στα ελληνικά ζητήματα από τον πρώτο σύμβουλο της πρεσβείας. Μετά 10 περίπου μέρες, δηλαδή ένα μήνα μετά τη λήξη της Διάσκεψης του Λιβάνου και μια βδομάδα μετά την αναχώρηση του Μιλτιάδη, ο σύμβουλος με κάλεσε και μου έκανε την ακόλουθη ανακοίνωση:
Η Σοβιετική Κυβέρνηση δεν απάντησε επί του θέματος. Ο πρεσβευτής όμως σας διαβιβάζει την ακόλουθη προσωπική του γνώμη. α) Η συμφωνία του Λιβάνου ανταποκρίνεται προς τη σημερινή κατάσταση των πραγμάτων. β) Η στάση της αντιπροσωπείας σας είναι η σωστή. γ) Πρέπει να μπείτε στην Κυβέρνηση και δ) Να φροντίσετε να γίνει γνωστή η γνώμη αυτή στα βουνά…».
Σοβιετική στρατιωτική αποστολή έφθασε στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας στα τέλη Ιουλίου 1944. Οι συζητήσεις αφορούσαν και πολιτικά θέματα. Η συμφωνία του Λιβάνου αποτέλεσε κύριο θέμα των συζητήσεων. Γράφει ο Ιωαννίδης:
«…μας θέσαν αυτοί το ζήτημα γιατί ανακαλέσαμε τους αντιπροσώπους μας από τον Λίβανο.… Τότε ο Τσερνίτσεφ… μου λέει: «Και τι έχετε υπόψη σας, να πολεμήσετε ενάντια στους Εγγλέζους;» Του λέω ότι αν παρουσιαστεί ανάγκη φυσικά θα πολεμήσουμε και με τους Εγγλέζους.Μου κάνει ένα μορφασμό πολύ χαρακτηριστικό. Τι εσήμαινε αυτό; Αποδοκιμασία της απάντησής μου. Εγώ εκείνη τη στιγμή τα έχασα. Είδα ότι αποδοκιμάζομαι. Ο Τσερνίτσεφ δεν μπορεί να σου πει κάνε αυτό ή εκείνο. Σε καμιά περίπτωση. Αλλά ο μορφασμός του έλεγε καθαρά…» (Σελ. 250-251).
Ένας σύμβουλος πρεσβείας που μεταφέρει την προσωπική γνώμη του πρέσβη… (αλλά ένα μήνα μετά) … και ένας μορφασμός. Εξ ίσου συγκεχυμένες είναι οι μαρτυρίες και οι ερμηνείες για το περίφημοτηλεγράφημα του «παππού»(Δημητρώφ). Αναζήτηση άλλοθι εκ των υστέρων ή …
Οι ερμηνείες ανοιχτές και τα «κέντρα» μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα της εποχής (και στο Σοβιετικό Κόμμα) υπαρκτά. Όμως η τελική απόφαση πάρθηκε από την ηγεσία του ΚΚΕ και αυτή φέρει τηντελική ευθύνη.
Η ΣΥΝΟΛΙΚΟΤΕΡΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
Καζέρτα, Λίβανος και Βάρκιζα θεωρούνται συχνά αποτέλεσμα της συνολικότερης γραμμής του κομμουνιστικού κινήματος, μιας γραμμής που κωδικοποιήθηκε στο 7ο Συνέδριο της Διεθνούς. Ακόμη και στο ΚΚΕ σήμερα διατυπώνονται απόψεις που κινούνται σε μια σαφώς κριτική κατεύθυνση για την «γραμμή» της περιόδου.
Όμως η αντίληψη αυτή δεν εξηγεί γιατί η «γραμμή του 7ου Συνεδρίου» μεταφράστηκε και εξειδικεύτηκε διαφορετικά από χώρα σε χώρα. Αλλιώς στις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες, αλλιώς στην Ιταλία ή την Ελλάδα.
Στη Γιουγκοσλαβία για παράδειγμα : Το καλοκαίρι του 1944 (την περίοδο της υπογραφής της συμφωνίας του Λιβάνου) υπογράφηκε κι εδώ συμφωνία, ανάμεσα στο Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Jedinstveni narodnooslobodilačk) και τον Ιβάν Σούμπασιτς (Ivan Subasic), πρωθυπουργό της εξόριστης μοναρχικής κυβέρνησης για τον σχηματισμό μεταπολεμικής κυβέρνηση συνασπισμού, με τον Σούμπασιτς όμως να είναι Υπουργός Εξωτερικών. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 , 12 ημέρες πριν την υπογραφή της συμφωνίας της Καζέρτα, το στρατηγείο των παρτιζάνων ανακοίνωνε ότι η χώρα απαλλάχτηκε από την απειλή τωνΤσέτνικς του Μιχαήλοβιτς, αφού πρώτα είχε προχωρήσει σε εκτεταμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.
Η συζήτηση δεν μπορεί να εξαντληθεί σε προσπάθειες καταλογισμού ευθυνών αλλά να βαθύνει πολιτικά και να αναδείξει και τα υπόλοιπα επίδικα που έθεσε η «Βάρκιζα», επίδικα με διαχρονική αξία.
1) Το στοιχείο της υποτίμησης των ορίων και των δυνατοτήτων του λαϊκού παράγοντα. Είναι ευδιάκριτο αυτό το στοιχείο στις εκτιμήσεις και τις τελικές αποφάσεις της ηγεσίας του κινήματος τότε. Όσο και εάν υπάρχουν στοιχεία που, φαινομενικά, το δικαιολογούν(η πέρα από κάθε προσδοκία διόγκωση, ειδικά μετά το 1943, του υποκειμενικού παράγοντα και οι αντίστοιχες δυσκολίες ) ένα τμήμα της καθοδήγησης της πολιτικής ηγεσίας, σε αντίθεση με την στρατιωτική, δεν εμπιστεύεται το λαϊκό παράγοντα, δεν πιστεύει στην δυνατότητα της νίκης.
2) Οι αυταπάτες για τον αντίπαλο. Ο αντίπαλος από τη μία υπερεκτιμάται (παρά την υποχώρηση από την Αθήνα η στρατιωτική υπεροχή του ΕΛΑΣ ήταν δεδομένη) και από την άλλη υποτιμάται η έκταση της κατασταλτικής δράσης, στην οποία θα προβεί αμέσως μετά την συμφωνία. Οι αυταπάτες για μιαδημοκρατική ομαλή εξέλιξη σφραγίζουν σειρά επιλογών για μεγάλη περίοδο.
3) Ο ρόλος της ηγεσίας και η σχέση της με το λαϊκή βάση. Παρά τις σημαντικές αντιδράσεις της λαϊκής βάσης, σημαντικού τμήματος του κομματικού μηχανισμού (κατώτερου, μεσαίου αλλά και ανώτερου) και του μεγαλύτερου τιμήματος των στρατιωτικών στελεχών, η ηγεσία «περνάει» τις αποφάσεις της. Δεν υπάρχουν ισχυρά αντανακλαστικά αποτροπής των αποφάσεων της ούτε η πολιτική ωριμότητα που θα επέτρεπε κάτι τέτοιο. Το θέμα της ηγεσίας έχει και άλλες παραμέτρους: κοινωνική σύνθεση, τρόποι ανάδειξης στελεχών, εσωκομματικός έλεγχος και δημοκρατία… στοιχήματα πάντα ανοιχτά σε όλη την ιστορική διαδρομή του κινήματος (και όχι μόνο στην Ελλάδα).
4) Το λεπτό όριο της τακτικής. Η τακτική, σαν απαραίτητο στοιχείο της κίνησης στην ταξική πάλης δεν αποτελεί στοιχείο με καθορισμένα αυστηρά όρια. Η λεπτή γραμμή που την διαχωρίζει από τονκαιροσκοπισμό αι το συμβιβασμό , μάλλον θα πρέπει να αναζητηθεί στα όρια της «στοχοπροσήλωσης» (για να θυμηθούμε μια έκφραση της περιόδου) στον τελικό σκοπό και τηνυποταγή της τακτικής σε αυτόν (και όχι το αντίθετο).
5) Η αναγκαιότητα της ολικής ρήξης. Πέρα από τη χώρα της επιθυμίας υπάρχει η χώρα του πραγματικού. Και εκεί δεν μπορεί να υπάρξει καμία χαραμάδα αυταπάτης. Κανένας συμβιβασμός δε μπορεί να υπάρξει στο δρόμο για την εξουσία. Και η ανάγκη της ολικής ρήξης θα επιβληθεί, εάν δεν πάρεις την πρωτοβουλία, από τον αντίπαλο, με τους δικούς του όρους. Εάν το λαϊκό κίνημα δεν είναι προετοιμασμένο για μια τέτοια εξέλιξη, η μοίρα του δεν θα είναι μόνο η Βάρκιζα αλλά και η επόμενή της μέρα.
Του ΑΝΔΡΕΑ ΖΑΦΕΙΡΗ*
*Ο Ανδρέας Ζαφείρης είναι μέλος της Γραμματείας των Συνεργαζόμενων Εκπαιδευτικών Κινήσεων (ΣΥΝΕΚ).
Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου 2014
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου