«Καπό»: Μια ταινία αλήθειας και διαλεκτικής

«Καπό»: Μια άκρως επίκαιρη ταινία ,του Τζίλο Ποντεκόρβο, γνωστού από την ταινία «Η μάχη του Αλγερίου».

Είναι ταινία του 1960 και πραγματεύεται το θέμα που δυστυχώς έγινε επίκαιρο τις μέρες μας. Τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η ιστορία είναι τυπική σχεδόν. Μια νεαρή δεκαπεντάχρονη εβραιοπούλα στέλνεται μαζί με τους γονείς της σε στρατόπεδο. Οι δικοί της εκτελούνται και η ίδια από την αθωότητα βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπη με τη ναζιστικά θηριωδία. Με κάποια εύνοια της τύχης και με τη βοήθεια κάποιων κρατουμένων μετατρέπεται από κρατούμενη με κίτρινο αστέρι, δηλαδή εβραία, σε κρατούμενη με μαύρο τρίγωνο, δηλαδή εγκληματίας. Όπως εξηγεί κάποιος στην ταινία: «Το μαύρο τρίγωνο στο χιτώνιο είναι για τους εγκληματίες. Οι πολιτικοί κρατούμενοι έχουν κόκκινο. Οι εβραίοι έχουν ένα κίτρινο άστρο. Τα μαύρα τρίγωνα έχουν την καλύτερη μεταχείριση. Είναι η αφρόκρεμα. Ανάμεσά τους διαλέγουν οι SS τους επίλεκτους φρουρούς για τα στρατόπεδα… Τους αποκαλούν ΚΑΠΟ.».

Έτσι λοιπόν με το μαύρο τρίγωνο και με άλλο όνομα προσπαθεί να επιβιώσει. Η ιστορία είναι τυπική των στρατοπέδων αυτών. Οι κάπο είναι ο φόβος και ο τρόμος των κρατουμένων. Πιο αδυσώπητοι ενίοτε από τους SS. Ο Πρίμο Λέβι στα βιβλία για τα στρατόπεδα αναφέρεται με ιδιαίτερο τρόπο σε αυτούς, τονίζοντας πως εκεί όπου το στρατόπεδο ήταν εβραϊκό ως κάπο ορίζονταν εβραίοι, οι οποίοι αναλαμβάνουν να κάνουν τη βρώμικη δουλειά για λογαριασμό των γερμανών, ακόμα και να επιλέξουν και να οδηγήσουν στο κρεματόριο τους ομοφύλους τους.

Η μικρή εκπορνεύεται για να φάει και εν συνεχεία γίνεται κάπο που τρομοκρατεί τις συντρόφισσές της. Αλλά τα γεγονότα και οι άνθρωποι δεν είναι μια μονοσήμαντη κατασκευή. Ο σκηνοθέτης είναι βαθύς γνώστης της διαλεκτικής και μας οδηγεί σε συνεχείς ανατροπές που αποκαλύπτουν και την ήττα των ανθρώπων και το μεγαλείο τους. Η εικόνα είναι ακριβής. Ο Ποντεκόρβο πριν από κάθε ταινία του μελετούσε εξονυχιστικά το θέμα. Γι’ αυτό και μπορεί να διεισδύσει στην ουσία των συγκρούσεων, κοινωνικών, πολιτικών και συναισθηματικών. Δεν κάνει μελό. Δεν δηλώνει πως η αγάπη μπορεί να υπερβεί τη μαυρίλα του κόσμου. Λέει πως η υπέρβαση είναι μια βαριά θυσία.

Μέσα στο στρατόπεδο όλα συντελούνται σε ακραίες καταστάσεις. Εκεί τα αισθήματα, οι σχέσεις, οι συγκρούσεις είναι απόλυτα στοιχεία. Όχι στην πιο καθαρή μορφή αλλά στην πιο αμείλικτη. Κάθε επιλογή ισορροπεί μεταξύ ζωής και θανάτου. Διάβασα σε κάποιο σχόλιο πως ο σκηνοθέτης δεν αποφεύγει το μελό. Το θεωρώ σχόλιο ανοήτου. Και του εύχομαι να μη βρεθεί ποτέ αντιμέτωπος με αμείλικτα ερωτήματα και καταστάσεις όπου όλα κρέμονται σε μια λεπτή κλωστή.

Αξιοπρόσεκτη είναι και η φιγούρα της ρωσίδας κρατούμενης, που απ’ όταν έρχεται στο στρατόπεδο, το 1941 ακόμα, σαν λίγο σαλεμένη δείχνει, επαναλαμβάνει με επιμονή πως θα ’ρθει ο Κόκκινος Στρατός να τους ελευθερώσει. Εκείνο το χειμώνα του '41 αυτό ακούγεται σαν ανέκδοτο στο φοβισμένο στρατόπεδο. Όλοι θα το ήθελαν αλλά κανείς δεν το πιστεύει. Αλλά εν τέλει λίγα χρόνια μετά τα πυροβόλα του Κόκκινου Στρατού ακούστηκαν στο βάθος.

Ο Τζίλο Ποντεκόρβο, είναι μια από τις εξαιρετικές μορφές του ιταλικού και του παγκόσμιου κινηματογράφου. Πήρε μέρος στην αντίσταση κατά των γερμανών και των ιταλών φασιστών, έγινε μέλος του Κομουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας, από το οποίο αποχώρησε το 1956, μετά τη σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία, παρέμεινε μαρξιστής και Αριστερός και δημιούργησε μερικές αριστουργηματικές ταινίες, με κορυφαίες τη «Μάχη του Αλγερίου» και το «Κουεμάντα». Το χειμώνα η New Star, η εταιρεία που έχει τη διανομή του «Καπό», προγραμματίζει ένα αφιέρωμα στον σκηνοθέτη, με την προβολή των τριών ταινιών που προαναφέρθηκαν.

Εν κατακλείδι, το «Καπό» είναι μια ταινία που πρέπει να δούμε, για την αλήθεια της και τη διαλεκτική της.

Σκηνοθεσία: Gillo Pontecorvo. Σενάριο: Gillo Pontecorvo, Franco Solinas. Μουσική: Carlo Rustichelli. Πρωταγωνιστές: Σούζαν Στράσμπεργκ (γνωστή για την ερμηνεία της στο «Ημερολόγιο της Αννας Φρανκ»), Λόρεν Τερζιέφ, Εμανουέλ Ριβά (γνωστή από την ταινία «Χιροσίμα Αγάπη Μου»), Πάολα Πιταγκόρα, κ.ά.