KUHLE WAMPE - ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΑΝΗΚΕΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ; (1932)

«Μπροστά! Χωρίς να ξεχνάμε ποιος είναι ο δρόμος μας!

Μπροστά, χωρίς να ξεχνάμε: σε ποιον ανήκει ο δρόμος;

Σε ποιον ανήκει ο κόσμος;».

Μπέρτολτ Μπρεχτ

Μια βαθύτατα πολιτική ταινία, μια ταινία άμεσα στρατευμένη στην υπόθεση του μαρξισμού. Θαυμάσια κινηματογράφηση της ζοφερής εκείνης εποχής με εξαιρετικές καλλιτεχνικές σκηνές όπως για παράδειγμα η αρχική με τους ανέργους που περιφέρονται στην πόλη με ποδήλατα αναζητώντας δουλειά. Εξαιρετική είναι ακόμη η τελική σκηνή με την αντιπαράθεση ανάμεσα στους επιβάτες του τρένου.

Μια ταινία γυρισμένη το 1930 κι όμως φαντάζει τόσο επίκαιρη!

Το αριστούργημα του Μπρεχτ, «Kuhle Wampe – Σε ποιόν ανήκει ο κόσμος;»  Με ενσωματωμένους ελληνικούς υπότιτλους.  Διάρκεια 75 λεπτά .

Σκηνοθεσία: SLATAN DUDOW
Σενάριο: BERTOLT BRECHT, ERNST OTTWALD
Μουσική: HANNS EISLER
Παραγωγή: WILLI MUNZENBEG, LAZAR WECHSLER
Πρωταγωνιστούν: HERTHA THIELE, ERNST BUSCH MARTHA WOLTER, ADOLF FISCHER

 Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Γερμανία, αρχές δεκαετία ’30, εποχή του Μεσοπολέμου. Σε μια περίοδο παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η Γερμανία είναι από τις χώρες που βιώνουν πιο έντονα τις σκληρές συνέπειές της. Εκατομμύρια άνεργοι, άθλιες συνθήκες εργασίας, δημιουργία τεράστιων παραγκουπόλεων, φτώχεια, πείνα, απελπισία, καμιά ελπίδα για το μέλλον… Καμιά; Ίσως υπάρχει τρόπος να σωθεί ο κόσμος, μέσα από την ενωμένη δύναμη των εργατών και την αντίστασή τους στην σκληρή εκμετάλλευσή τους από τους λίγους, για τους οποίους φαίνεται να φτιάχτηκε ο κόσμος….

Στην ιστορία μας, γνωρίζουμε την Άννι, μια νεαρή εργάτρια, που πασχίζει μαζί με την οικογένειά της να επιβιώσουν στις πιο απάνθρωπες συνθήκες. Ο αδελφός της, ύστερα από μήνες απελπιστικής ανεργίας, βουτά στο κενό και αυτοκτονεί. Η ίδια και η οικογένειά της αδυνατούν να πληρώσουν το ενοίκιο του μίζερου διαμερίσματός τους και βρίσκονται στο δρόμο με έξωση. Χωρίς στέγη, με τα πράγματα φορτωμένα σε ένα φορτηγάκι, αποφασίζουν να πάνε στο Kuhle Wampe, έναν καταυλισμό, μια ώρα έξω από το Βερολίνο. Εκεί, έχουν βρει καταφύγιο μεγάλες μάζες φτωχών, ανέργων, ανθρώπων χωρίς στον ήλιο μοίρα.

Μέσα σε αυτές τις καταστάσεις, η Άννι μένει έγκυος από τον αρραβωνιαστικό της, Φριτς, αλλά ο επικείμενος γάμος δεν πρόκειται να γίνει. Ο Φριτς πνίγεται με την προοπτική ενός γάμου αλλά και με την βαθύτερη φτώχεια που θα προξενήσει ο ερχομός ενός παιδιού. Η Άννι, ύστερα από αυτό, μετακομίζει σε μια φίλη της στο Βερολίνο και αρχίζει να συμμετέχει ενεργά στο νεανικό Εργατικό Κίνημα. Και σε μια διαδρομή με το τρένο, η Άννι μαζί με μια ομάδα του κινήματος, θα λογομαχήσουν με μερικούς ευκατάστατους συνταξιδιώτες τους…

Η ΤΑΙΝΙΑ

«Μπροστά! Χωρίς να ξεχνάμε ποιος είναι ο δρόμος μας! Μπροστά, χωρίς να ξεχνάμε: σε ποιον ανήκει ο δρόμος; Σε ποιον ανήκει ο κόσμος;».

Τα λόγια αυτά από το «τραγούδι της αλληλεγγύης» έδωσαν εν μέρει το όνομα της ταινίας. Η ταινία μιλάει για τους Βερολινέζους εργάτες και ανέργους, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης που συγκλόνισε τον καπιταλιστικό κόσμο, στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Μιλάει για την εξαθλίωση που φέρνουν οι καπιταλιστές στην εργατική τάξη, για τις αιτίες της καπιταλιστικής κρίσης, για τις «αξίες» του εκμεταλλευτικού συστήματος που σαπίζει αλλά και το δρόμο που έχει διαλέξει η εργατική τάξη, για την ανατροπή της εκμεταλλευτικής κοινωνίας.

Το Kuhle Wampe ήταν μια κατασκήνωση έξω από το Βερολίνο. Όμως το Wampe στην βερολινέζικη διάλεκτο σημαίνει επίσης «στομάχι», και ο τίτλος κάνει ένα λογοπαίγνιο και υποδηλώνει «Άδειο στομάχι», δείχνοντας τη φτώχεια και την πείνα της εργατικής τάξης.

 
Το Kuhle Wampe είναι η πιο γνήσια Μπρεχτική ταινία που έγινε ποτέ, με το αποστασιοποιημένο παίξιμο των ηθοποιών, την ηχητική αντίστιξη, τις  εσκεμμένες ανακολουθίες, όλα στοιχεία από τα θεατρικά του έργα. Είναι επίσης το πιο ριζοσπαστικό δείγμα της αποκαλούμενης Νέας Αντικειμενικότητας, δηλαδή μιας τάσης της εποχής στη Γερμανία, για τέχνη με κοινωνική συνείδηση και ντοκιμαντερίστικη απόδοση της υπόθεσης. Με γυρίσματα κυρίως σε πραγματικές τοποθεσίες, το Kuhle Wampe χρησιμοποιεί με λιτότητα το μελόδραμα, για να αναλύσει την ανεργία μέσα από μια οικογένεια Γερμανών εργατών.

Η ταινία γυρίστηκε μέσα σε αντίξοες συνθήκες: ήταν παραγωγή μιας κινηματογραφικής εταιρείας με μηδαμινούς πόρους ενώ ο χώρος των γυρισμάτων δεχόταν επιθέσεις από SA, γι’ αυτό και περιφρουρούταν από μέλη του Κόμματος! Πρόκειται για ένα συλλογικό κινηματογραφικό εγχείρημα, καθώς στην ταινία συμμετέχουν εκατοντάδες ερασιτέχνες εργάτες, 4.000 εργάτες-αθλητές του Αθλητικού Εργατικού Ομίλου Φίχτε και το πιο διάσημο εργατικό θέατρο δρόμου της εποχής. Επίσης, στην ταινία συμμετέχουν συνολικά 300 τραγουδιστές και τραγουδίστριες. Ταυτόχρονα η πρώτη γερμανική ομιλούσα ταινία με θέμα την εργατική τάξη, λίγο πριν οι ναζί αλλάξουν την πορεία της ιστορίας.

Η ταινία με την κυκλοφορία της βρήκε αμέσως θυελλώδη αντίδραση από τα συντηρητικά στοιχεία. Η προβολή της απαγορεύτηκε λόγω του έντονου πολιτικού της μηνύματος, της ανοιχτής απεικόνισης θεμάτων ταμπού, όπως αυτοκτονία, έκτρωση, φτώχεια, και φυσικά, αλλά και της ξεκάθαρης κομμουνιστικής θέσης της και της αισιοδοξίας για μια σοσιαλιστική κοινωνία. Ταυτόχρονα, κατηγορήθηκε ότι παρουσίαζε την κυβέρνηση, το πολιτικό σύστημα και τη θρησκεία πολύ αρνητικά. Ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες όμως και από την αριστερή πλευρά, η απαγόρευση άρθηκε και προβλήθηκε μια εκδοχή της ταινίας κομμένης όμως, με νέο μοντάζ.

Στην απόδοση των μαχητικών μηνυμάτων της ταινίας βοηθάει πολύ και η δυναμική μουσική του Hanns Eisler, και ειδικά το περίφημο «Τραγούδι της αλληλεγγύης». Η μουσική του Eisler και οι στίχοι του Μπρεχτ δημιουργούν ένα σύνολο σαν γροθιά στη νοοτροπία των αστών και εμπνέουν αδελφοσύνη και δικαιοσύνη.
Όμως, δεν είναι μόνο τα θέματα με τα οποία ασχολείται ή η εξαιρετική δουλειά στη μουσική, που καθιστούν την ταινία μοναδική. Η αισθητική της ταινίας και η κινηματογραφική της γλώσσα είναι αξιοσημείωτη. Οι χαρακτηριστικές σκηνές με την οδύσσεια των ποδηλατών που ψάχνουν για δουλειά ίσως φέρνει στο νου κάτι από το μετέπειτα αριστούργημα του νεορεαλισμού «Ο κλέφτης των ποδηλάτων» ενώ οι Μπρεχτικές τεχνικές της «αποστασιοποίησης», με τις οποίες είναι γεμάτη η ταινία, φέρνουν στο μυαλό έντονα τις ταινίες του Γκοντάρ, και γενικά του Νέου Κύματος, που είχαν μελετήσει τον Μπρεχτ. Με τις οπτικές τεχνικές της αποστασιοποίησης, η κοινωνική κριτική γίνεται πολύ πιο έντονη και ουσιαστική. 

Οι συντελεστές της ταινίας επίσης αποτελούν εγγύηση για το εξαιρετικό αποτέλεσμα που έμεινε στην ιστορία: Ο Slatan Dudow είχε εργαστεί πλάι στον Φριτς Λανγκ, στην παραγωγή του αριστουργήματός του, «Metropolis», ενώ και ο συνθέτης Hanns Eisler είναι γνωστός για τη μουσική του σε ένα άλλο αριστούργημα του μεσοπολέμου, το «Βερολίνο, συμφωνία μιας μεγαλούπολης» του Βάλτερ Ρούτμαν. Όσο για το δεύτερο σκέλος της συγγραφικής ομάδας, πέρα από τον θρυλικό BERTOLT BRECHT, που άλλαξε τη στάση μας απέναντι στην τέχνη και επηρέασε ολόκληρο τον 20ο αιώνα, και ο Ernst Ottwald ήταν ένας διακεκριμένος συγγραφέας και σεναριογράφος. Το αποτέλεσμα της συνεργασίας όλων αυτών δεν θα μπορούσε παρά να είναι μια ταινία εκρηκτική!

Ο Μπρεχτ πάντα πίστευε ότι η τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επαναστατικό τρόπο. Και με την ταινία αυτή, ο Μπρεχτ ερευνά και πάλι τους προβληματισμούς αυτούς και κυρίως ρωτάει: «Τι είναι πολιτική τέχνη;» Ταυτόχρονα, δίνει στον κινηματογράφο τα αισθητικά εργαλεία για να δημιουργηθεί πολιτική τέχνη, με τον δυναμικότερο και πιο αποτελεσματικό τρόπο και με τις ιδέες του προωθεί την αλληλεγγύη ανάμεσα στους εργάτες. Ο Μπρεχτ μάλιστα, σε αυτή την ταινία συμμετέχει ενεργά στην δημιουργία της ταινίας, σκηνοθετώντας την τελική σκηνή της ταινίας: την πολιτική λογομαχία σχετικά με την οικονομική κρίση.
Η ταινία έχει εξαιρετική αντίληψη της δεινής πολιτικής κατάστασης εκείνης της εποχής και αξίζει ως παράδειγμα και για τις δικές μας σημερινές καταστάσεις παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Τα βιομηχανικά τοπία στην αρχή της ταινίας, οι τίτλοι των εφημερίδων που περιγράφουν την τραγική κατάσταση, οι μικροαστικές κατοικίες, οι μάζες των ανέργων που ψάχνουν για δουλειά και σκοτώνονται για ένα δελτίο μεροκάματου, δίνουν μια αίσθηση της μοντέρνας πόλης ως ένας τόπος που μπορεί να έχεις μόνο δύο δυνατότητες: ή απόλυτη απελπισία ή αλληλεγγύη και μάχη για ένα καλύτερο αύριο.

Η ταινία υποστηρίζει το δεύτερο. Η ζωή των εργατών έχει καταντήσει ένας καθημερινός αγώνας για επιβίωση και οι επιλογές πολλές φορές φτάνουν μεταξύ ζωής και θανάτου. Μια ολόκληρη τάξη ασφυκτιά, μια κοινωνία έχει πάθει συμφόρηση, και η ταινία καταγράφει με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο την κατάσταση αυτή, προκαλώντας τόση αίσθηση, που η προβολή της απαγορεύτηκε! Μια ταινία, μια ανάσα πριν την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, αποτελεί το κύκνειο άσμα της ελπίδας για ένα διαφορετικό μέλλον από αυτό που ακολούθησε τελικά η Γερμανία εκείνης της εποχής, με τα τραγικά αποτελέσματα που γνωρίζουμε…